Η Πρόεδρος του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών απαντά στις ερωτήσεις ενός παλαιού φοιτητή της.

του Βαγγέλη Κουκίδη

1. Από τότε που αποφοίτησα εγώ, το 2005, μέχρι σήμερα, έχω την αίσθηση πως έχουν γίνει αρκετές αλλαγές στο Τμήμα. Είναι αλλαγές περισσότερο οργανωτικές ή έχουν γίνει ουσιαστικές παρεμβάσεις στο πρόγραμμα σπουδών; Ξεχωρίζετε κάτι;

Ναι, έχουν γίνει αρκετές αλλαγές. Επειδή, όμως, η κάθε αλλαγή χρειάζεται και τους κατάλληλους ανθρώπους για να υλοποιηθεί, πρέπει να τονίσω πως “το Τμήμα” είμαστε οι διδάσκοντες και οι διδασκόμενοι. Οπότε, μόνο από κοινού μπορεί να γίνει κάτι. Υπό αυτό το πρίσμα, οι κατά τη γνώμη μου σημαντικότερες αλλαγές αφορούν:

• Στην οργάνωση ενός Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών, το οποίο ήταν και συνεχίζει να είναι δωρεάν, καθώς θεωρούμε ότι οφείλουμε να μην επιβαρύνουμε οικονομικά όσους επιθυμούν να αποκτήσουν περεταίρω γνώσεις και προσόντα. Να επισημάνω ότι το Μεταπτυχιακό αυτό Πρόγραμμα έχει δύο κατευθύνσεις: Ι) «Γερμανική Λογοτεχνία: Ελληνογερμανικές σχέσεις στη Λογοτεχνία, τον Πολιτισμό και τις Τέχνες» και ΙΙ) «Διεπαφές Γλωσσολογίας και Διδακτικής».
• Σε προπτυχιακό επίπεδο, θεωρώ ότι σημαντικότατη εξέλιξη στο Πρόγραμμα Σπουδών ήταν η θεσμοθέτηση της Παιδαγωγικής και Διδακτικής Επάρκειας ως αναπόσπαστο μέρος των σπουδών και μάλιστα η νομοθετική αναγνώριση της σχετικής αυτής επάρκειας και για όλους τους αποφοίτους από ιδρύσεως Τμήματος. Έτσι, κανένας απόφοιτος δεν χρειάζεται να αποκτήσει τα πράγματι απαραίτητα αυτά εφόδια παρακολουθώντας σχετικά προγράμματα, αφενός καθυστερώντας την είσοδό του στην αγορά εργασίας και αφετέρου επωμιζόμενος ένα συνήθως όχι ευκαταφρόνητο οικονομικό κόστος.
• Στην θεσμοθέτηση Προγράμματος Πρακτικής Άσκησης φοιτητών, ώστε να υπάρξει μια σύνδεση με την αγορά εργασίας και αφενός οι φοιτητές να δουν πώς λειτουργούν τα πράγματα στην πράξη και αφετέρου να αποκτήσουν μια πρώτη, κατευθυνόμενη εργασιακή εμπειρία. Σημαντικό, νομίζω, είναι και το γεγονός ότι η Πρακτική Άσκηση μπορεί να διεξαχθεί και στο εξωτερικό. Τέλος, θέλω να τονίσω ότι η οργάνωση της Πρακτικής Άσκησης προσθέτει φόρτο εργασίας στους διδάσκοντες που αναλαμβάνουν την παρακολούθηση των φοιτητών και την επαφή με τους εργοδότες και τους φορείς όπου υλοποιείται η Π.Α., τον οποίο, όμως, φόρτο εργασίας τον αναλαμβάνουμε ευχαρίστως, καθώς θεωρούμε ότι είναι μέρος του λειτουργήματός μας ως πανεπιστημιακοί δάσκαλοι.
• Στην διεύρυνση των συνεργασιών του Τμήματος με πανεπιστήμια του εξωτερικού. Έτσι, στο πλαίσιο του Προγράμματος Erasmus οι φοιτητές μας μπορούν να επιλέξουν ανάμεσα σε 33 πανεπιστήμια. Πολλοί διδάσκοντες υλοποιούν ερευνητικά προγράμματα με συναδέλφους από πανεπιστήμια του εξωτερικού και αυτή η συνεργασία τους σαφώς αντανακλά και στο διδακτικό μας έργο.
• Τέλος, πάρα πολύ σημαντική θεωρώ την συμβολή του Τμήματος στην θεσμοθέτηση του Κρατικού Πιστοποιητικού Γλωσσομάθειας, διότι πλέον και η Πολιτεία είναι φορέας πιστοποίησης και όχι μόνο τα ξένα ινστιτούτα. Στο σημείο αυτό οφείλω να αναφέρω την καθοριστικής σημασίας στήριξη που είχε αυτή η προσπάθειά μας από όλους τους καθηγητές Γερμανικής, οι οποίοι με αυταπάρνηση και συχνά υπό πολύ αντίξοες συνθήκες συμμετείχαν και συμμετέχουν στις σχετικές εξετάσεις.

2. Τα Γερμανικά ως ξένη γλώσσα γνωρίζουν τα τελευταία χρόνια συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση σε παγκόσμιο επίπεδο. Πως το ερμηνεύετε αυτό και τι πιστεύετε ότι θα συμβεί μελλοντικά; 

Πράγματι, έτσι είναι. Πιστεύω ότι αυτή η αυξανόμενη ζήτηση οφείλεται αφενός στο γεγονός ότι πλέον η παγκοσμιοποιημένη αγορά εργασίας απαιτεί όλο και περισσότερα προσόντα από τους “απασχολήσιμους”, ας μου επιτραπεί αυτός ο απαράδεκτος όρος, ο οποίος, όμως, απεικονίζει το γεγονός πως όλο και περισσότεροι άνθρωποι συναγωνίζονται/ανταγωνίζονται για μια θέση εργασίας. Άλλος λόγος της αυξανόμενης ζήτησης Γερμανικών θεωρώ ότι οφείλεται στην συνειδητοποίηση όλο και περισσοτέρων ανθρώπων πώς η γνώση μιας ξένης γλώσσας ανοίγει ένα παράθυρο ή/και μια πόρτα σε έναν άλλον κόσμο. Και ο γερμανόφωνος “κόσμος” δεν είναι μόνο η μπύρα και τα λουκάνικα, αλλά και τα όσα εκφράζονται μέσα από την λογοτεχνία και τη φιλοσοφία. Τέλος, δεν μπορώ να μην αναφέρω και την οικονομική δυσπραγία στη χώρα μας που ανάγκασε πολλούς νέους να αναζητήσουν δουλειές μακριά από την χώρα μας.  

Αν και δεν μου αρέσει να κάνω προβλέψεις, πιστεύω ότι οι λόγοι που προανέφερα δεν θα εκλείψουν στο προσεχές μέλλον, οπότε πιστεύω ότι η ζήτηση θα συνεχίσει να διαγράφει μια διαρκώς αυξανόμενη πορεία.

3. Ποια γνωστικά αντικείμενα πιστεύετε ότι θα βρεθούν στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος για τα Γερμανικά ως ξένη γλώσσα τα επόμενα χρόνια; 

Πιστεύω ότι στο προσεχές μέλλον θα αυξηθεί η ζήτηση για κατοχή της γερμανικής γλώσσα για τους λεγόμενους “ειδικούς σκοπούς”. Δηλαδή όσοι κατέχουν τη γερμανική σε επίπεδο Β2 ή/και Γ1/Γ2, για να «σταθούν» στην αγορά εργασίας θα θελήσουν να μάθουν να επικοινωνούν στον επαγγελματικό τους τομέα: ο γιατρός χρειάζεται επιπρόσθετα γλωσσικά εφόδια για να μετέχει γλωσσικά ισότιμα στον γερμανόφωνο εργασιακό του χώρο, το ίδιο ο πολιτικός μηχανικός, ο πληροφορικός, ο νοσηλευτής κλπ. Οπότε, θα πρέπει να εστιάσουμε στα επαγγέλματα, τα οποία προβλέπεται πως θα απορροφήσουν εργασιακό δυναμικό.

4. Τι θεωρείτε ότι πρέπει να γίνει, για να υποστηριχθούν και να προωθηθούν τα Γερμανικά ως ξένη γλώσσα στην Ελλάδα; 

Η Πολιτεία θα πρέπει να «επενδύσει» σε καθηγητές Γερμανικών και να θεσμοθετηθεί πως η υποχρεωτική διδασκαλία 2^ης ξένης γλώσσας από το Δημοτικό θα περιλαμβάνει υποχρεωτική προσφορά της επιλογής Γερμανικών σε κάθε σχολείο της χώρας. Παράλληλα θα πρέπει να υπάρξει μέριμνα από όλους, Πολιτεία και γονείς, αλλά και από εμάς τους διδάσκοντες Γερμανικών, ώστε η υποχρεωτική προσφορά επιλογής να μην λειτουργήσει «ανταγωνιστικά» ούτε προς τις άλλες διδασκόμενες γλώσσες, ούτε προς τους διδάσκοντες αυτές τις γλώσσες.

5. Υπάρχει διασύνδεση του Τμήματος με την αγορά εργασίας, και αν ναι, σε ποια επίπεδα; Θα μπορούσε να υπάρξει βελτίωση; 

Η διασύνδεση του Τμήματος με την αγορά εργασίας υφίσταται αυτή τη στιγμή στην υλοποίηση του Προγράμματος Πρακτικής Άσκησης και βεβαίως μπορεί να διευρυνθεί αυτή η διασύνδεση. Μια πρώτη σκέψη είναι η διοργάνωση μιας Ημερίδας, όπου όλοι μαζί φορείς, εργοδότες, διδάσκοντες και φοιτητές να ανταλλάξουμε απόψεις, ιδέες και προτάσεις για περεταίρω εμβάθυνση της σχέσης αυτής. Ως Τμήμα, αποστολή μας βεβαίως είναι να μεταλαμπαδεύσουμε τις γνώσεις και τις εμπειρίες μας στους φοιτητές και να τους καταστήσουμε άξιους επιστήμονες, και φυσικά δεν ξεχνάμε ότι οι απόφοιτοί μας αύριο θα πρέπει να κερδίσουν το ψωμί τους αξιοποιώντας όλα τους τα εφόδια. Οπότε και εμείς, ως Τμήμα, θεωρώ πως χρειαζόμαστε την ανατροφοδότησή μας όχι μόνο παρακολουθώντας τις επιστημονικές εξελίξεις στα γνωστικά μας αντικείμενα, αλλά και να αφουγκραζόμαστε τις ανάγκες και απαιτήσεις της αγοράς εργασίας.

6. Έχω την αίσθηση ότι η συντριπτική πλειοψηφία των αποφοίτων του τμήματος εν τέλει ασχολείται με τη διδασκαλία της γλώσσας. Το Τμήμα Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ προσφέρει τελικά σπουδές "Germanistik" ή σπουδές "Deutsch als Fremdsprache";

Το Τμήμα, όπως ακριβώς αναφέρεται στην ονομασία του, είναι ένα Τμήμα που προσφέρει τόσο σπουδές «Γερμανικής Γλώσσας» άρα "Deutsch als Fremdsprache" όσο και σπουδές «Γερμανικής Φιλολογίας», άρα "Germanistik".Το γεγονός ότι πράγματι η συντριπτική πλειοψηφία των αποφοίτων μας ασχολείται με τη διδασκαλία της γλώσσας δεν αναιρεί το ότι οφείλουμε να παρέχουμε και σπουδές "Deutsch als Fremdsprache", όσο και σπουδές "Germanistik" για έναν απλό λόγο: μόνο ένας "Germanist" μπορεί να διδάξει γερμανικά με την απαιτούμενη επάρκεια. Με τις σπουδές "Germanistik", για να κρατήσω την ορολογία σας, αποκτώνται οι γνώσεις του "γερμανόφωνου κόσμου", τον οποίο θα επικοινωνήσει  στους μαθητές του με τις γνώσεις που αποκτώνται με τις σπουδές "Deutsch als Fremdsprache". Διαφορετικά θα αρκούσε η απλή γλωσσική επάρκεια εάν το ζητούμενο ήταν να διδάσκονται κάποιες λέξεις και κάποιοι κανόνες αυτών. Σκεφτείτε, εσείς ποιόν ελληνισμό θα μπορούσατε να μεταφέρετε, εάν διδάσκατε ελληνικά ως ξένη γλώσσα με μόνο εφόδιο την προφανώς άριστη γνώση της ελληνικής;!

7. Πού συναντώνται και πού διαφέρουν οι δύο κατευθύνσεις; Θα είχε νόημα ένας αναπροσανατολισμός του Τμήματος ως προς τις κατευθύνσεις; Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να γίνουν τέτοιες αλλαγές σε ένα τμήμα ελληνικού πανεπιστημίου;

Θα ξεκινήσω με το τελευταίο σημείο. Ένα πρόγραμμα σπουδών μπορεί να αλλάξει εφόσον α) η Συνέλευση του Τμήματος λάβει την σχετική απόφαση, δηλαδή να προσθέσει ή να αφαιρέσει μάθημα ή να θεσμοθετήσει κάποιο μάθημα ως υποχρεωτικό κλπ. και β) η Σύγκλητος να εγκρίνει αυτήν την απόφαση εφόσον, βέβαια, το Τμήμα τεκμηριώσει τις όποιες αλλαγές κρίνει απαραίτητες. Μέχρι σήμερα έχουμε προβεί σε αρκετές αλλαγές του Προγράμματος Σπουδών και όλες οι προτάσεις μας έτυχαν της έγκρισης της Συγκλήτου. Συνεπώς, διαδικαστικά, είναι εύκολη μια διαφοροποίηση/τροποποίηση.

Ως προς την ουσία τώρα των δύο κατευθύνσεων: Φιλολογικές σπουδές περιλαμβάνουν σπουδές στους δύο αυτούς κλάδους, την λογοτεχνία και τη γλωσσολογία, θα το δείτε σε όλα τα σχετικά τμήματα διεθνώς. Εμείς, θεωρούμε ότι αυτοί οι δύο κλάδοι είναι οι «πυλώνες» του Προγράμματος Σπουδών, αλλά λαμβάνουμε υπόψη μας τις ιδιαίτερες ανάγκες ενός ξενόγλωσσου τμήματος: εκτός από τα μαθήματα γλώσσας, όπου εστιάζουμε στον γερμανόφωνο επιστημονικό λόγο, έχουμε ενσωματώσει ως επί μέρους επιστημονικούς κλάδους την Μετάφραση και τον Πολιτισμό, και, βεβαίως, την Διδακτική της Γερμανικής ως αναπόσπαστο μέρος της Παιδαγωγικής και Διδακτικής Επάρκειας που σας προανέφερα.

Θεωρώ ότι δεν υφίσταται, τουλάχιστον προς το παρόν, λόγος για αναπροσανατολισμό, διότι καλύπτονται όλες οι ανάγκες αυτών των επιστημονικών πεδίων, τα οποία φυσικά και συνδέονται μεταξύ τους. Ενδεικτικά αναφέρω ότι μέσω των μαθημάτων που αφορούν στον Γερμανικό Πολιτισμό, οι φοιτητές διδάσκονται ιστορία και φιλοσοφία, αντικείμενα που αξιοποιούν στα μαθήματα λογοτεχνίας, καθώς αυτές οι γνώσεις συμβάλλουν τόσο στην ερμηνεία όσο και στη μετάφραση του όποιου λογοτεχνικού έργου διδάσκονται. Οι δε γνώσεις γλωσσολογίας συμβάλλουν αφενός στα μαθήματα μετάφρασης, και αφετέρου [κυρίως] στην κατανόηση της λειτουργίας της γλώσσας, την οποία θα διδάξουν αξιοποιώντας τα μαθήματα της διδακτικής.

8. Κατά πόσο προσδιορίζεται το επάγγελμα του/ης καθηγητή/τριας Γερμανικών από την ολοκλήρωση των σπουδών και τη λήψη του πτυχίου Γερμανικής Φιλολογίας; Είναι κανείς ως πτυχιούχος έτοιμος να διδάξει; 

Φυσικά και είναι κανείς «έτοιμος να διδάξει» ως πτυχιούχος του Τμήματος. Ας μην τα μπερδεύουμε όμως. «Έτοιμος» να ασκήσει ιατρική είναι και ο πτυχιούχος της Ιατρικής, «έτοιμος» να κτίσει μια πολυκατοικία είναι και ο πτυχιούχος του Ε.Μ.Π., «έτοιμος» να οδηγήσει είναι κανείς μόλις πάρει το δίπλωμα οδήγησης. Ένα πτυχίο, ένα δίπλωμα απλά πιστοποιεί ότι πληρούνται οι προϋποθέσεις να ασκήσει κανείς συγκεκριμένες δεξιότητες. Όσο περισσότερο χρόνο, όμως, ασκούμε αυτές τις δεξιότητες, τόσο καλύτεροι γινόμαστε.  Ουσιώδης όμως προϋπόθεση, για να γίνεις «καλός» είναι, κατά τη γνώμη μου, το εξής: να αγαπάς αυτό κάνεις, να μην επαναπαύεσαι ότι «τα ξέρω», να βρίσκεις ένα βαθύτερο νόημα σε αυτό που κάνεις. Να μην ασκείς το επάγγελμα δηλαδή μόνο για βιοποριστικούς λόγους.

9. Θα μπορούσε να δραστηριοποιηθεί το Τμήμα στη «διά βίου εκπαίδευση» των καθηγητών και καθηγητριών Γερμανικών, πέρα από τα μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα, και πόσο εφικτό θα ήταν κάτι τέτοιο με το υπάρχον λειτουργικό πλαίσιο των πανεπιστημίων στην Ελλάδα;

Βεβαίως και μπορεί το Τμήμα να δραστηριοποιηθεί και στη «διά βίου εκπαίδευση», προσφέροντας π.χ. επιμορφωτικά σεμινάρια. Όμως, πίσω από την αφηρημένη έννοια «το Τμήμα» είμαστε λιγότερα από 20 μέλη Δ.Ε.Π., για να αναλάβουμε αυτό το έργο, αυτήν την πρόκληση. Θέλω να είμαι ρεαλίστρια: δεν βλέπω ότι έχουμε αποθέματα χρόνου και δυνάμεων για να ανταποκριθούμε με την απαιτούμενη υπευθυνότητα και ευσυνειδησία και σε αυτό. 

10. Ποιά υπήρξε η μεγαλύτερη πρόκληση που είχε να αντιμετωπίσει το Τμήμα στα χρόνια που το έχετε ζήσει; Υπάρχει κάτι που θα θέλατε να καταφέρετε ως πρόεδρος του Τμήματος στις θητείες σας αλλά δεν έχει καταστεί ακόμα δυνατό;

Η κατά τη γνώμη μου μεγαλύτερη πρόκληση που είχαμε να αντιμετωπίσουμε ήταν το λεγόμενο «Σχέδιο Αθηνά», το οποίο προέβλεπε πως θα εντασσόμασταν σε σχολή «Ξένων Γλωσσών και Φιλολογίας». Ναι, πολλών ξένων γλωσσών και μιας κάποιας, αδιευκρίνιστης φιλολογίας! Με την ενεργό συμμετοχή σε κινητοποιήσεις, παραστάσεις, συλλογή υπογραφών και, κυρίως, με επιχειρήματα έγινε εφικτή η ματαίωση αυτού του σχεδίου, το οποίο ούτε επιστημονικά μπορούσε να σταθεί, ούτε, όμως, θα προέκυπτε κάποιο οικονομικό όφελος για το κράτος, εάν υλοποιούταν η συνένωση/συρρίκνωση αυτή.

Ένας πρόεδρος Τμήματος είναι η ‘φωνή’, ο ‘εκφραστής’ του συνόλου, των διδασκόντων, των διδασκομένων και του διοικητικού προσωπικού. Μπορεί να εμπνεύσει, να στηρίξει, να ενώσει ή και να ηγηθεί συλλογικής προσπάθειας ή συλλογικού οράματος. Οπότε θεωρώ ότι τα επόμενα δύο χρόνια ως πρόεδρος αυτού του Τμήματος θα αφουγκραστώ τις ανάγκες του Τμήματος και όλοι μαζί θα βρούμε, θα ορίσουμε τους τρόπους και τις διαδικασίες αντιμετώπισης της όποιας πρόκλησης, του όποιου προβλήματος.

Όντας μέλος του Τμήματος από το 1986 θα ήθελα να δω να έχει υλοποιηθεί όταν με το καλό αφυπηρετήσω το 2023, είναι να έχουμε την αναγκαία επάρκεια σε μέλη Δ.Ε.Π., τα εργαστήριά μας να αποκτήσουν σύγχρονο εξοπλισμό και να στελεχωθούν από το απαραίτητο ειδικό προσωπικό και οι οικονομικοί πόροι να αυξηθούν, ώστε να διατεθούν περισσότερα κονδύλια για προμήθεια βιβλίων, περιοδικών, λογισμικού και άλλου υλικού που είναι απαραίτητο για την σωστή εκπαίδευση των φοιτητών.

11. Τι συμβουλή θα δίνατε σε κάποιο νεοεισαχθέντα στη Σχολή, τόσο από ακαδημαϊκής όσο και από επαγγελματικής απόψεως;

Ενθυμούμενη το γεγονός ότι εγώ κατανόησα, πώς θα έπρεπε να αντιμετωπίσω τις σπουδές μου αφού πήρα το πτυχίο μου, θα έδινα τις εξής συμβουλές:

• να πιστέψει ότι μπήκε σε ένα Τμήμα, το οποίο θα του παράσχει όλα όσα χρειάζεται για να ασκήσει υπεύθυνα το επάγγελμά του ως επιστήμονας,
• να συνεχίσει την εκμάθηση των γερμανικών. Και πιστοποιημένη γνώση επιπέδου Γ2 να έχει κάποιος, πάντα μπορεί κανείς να βελτιωθεί,
• να παρακολουθεί όλα τα μαθήματα, διότι η αλληλεπίδραση εντός αιθούσης διδασκαλίας (ή έστω τώρα, λόγω κορωνοϊού, με τα διαδικτυακά μαθήματα) είναι καθοριστική παράμετρος. Η επιτυχής εξέταση στα μαθήματα δεν παρέχει ‘χωνεμένη’ γνώση, κατανοηθείσα γνώση,
• να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα των γερμανόφωνων χωρών, είτε μέσα από την ειδησιογραφία, είτε συμμετέχοντας/παρακολουθώντας σχετικές εκδηλώσεις και να αδράξει την ευκαιρία ενός εξαμήνου σπουδών σε γερμανόφωνη χώρα με το πρόγραμμα Erasmus,
• να αναρωτιέται διαρκώς πως εντάσσεται το κάθε τι νέο που διδάσκεται στις ήδη υπάρχουσες γνώσεις που έχει και να ρωτάει τους καθηγητές και τις καθηγήτριες για οτιδήποτε τον/την απασχολεί ή προβληματίζει σχετικά,
• να εκμεταλλευτεί τα φοιτητικά χρόνια για να διευρυνθεί ως άτομο, ως προσωπικότητα και να παρακολουθεί διαλέξεις, συνέδρια, αλλά και μαθήματα στα οποία δεν σκοπεύει να εξεταστεί. Πολλαπλό όφελος θα έχει: την χαρά κατάκτησης γνώσεων χωρίς το άγχος του ελέγχου, της εξέτασης,
• να αισθάνεται πως είναι πλέον μέλος μιας ευρύτερης "οικογένειας": του Τμήματος Γερμανικής Γλώσσας και Φιλολογίας.

Περισσότερες πληροφορίες για την Δρ. Φρειδερίκη Μπατσαλιά βρίσκετε εδώ κι εδώ.